Arbeiderswoningen
Korte Tuinstraat 2
Bossche monumenten
Geprefabriceerde betonblokkenbouw
door Ed Hupkens
Een compleet blok arbeiderswoningen staat sinds 2004 als rijksmonument geregistreerd. Het betreft vijftig wooneenheden met vier verschillende woningtypen aan de Korte en Lange Tuinstraat in de wijk De Muntel. De voormalige woningbouwvereniging ‘Ons Belang P.T.T.’ geeft in 1923 de architect R.J. Kayser opdracht de woningen te ontwerpen, die in een kubistisch-expressionistische stijl zijn opgetrokken. De Korte Tuinstraat gezien in noordelijke richting naar de Lange Tuinstraat. Anno 1985. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch.De betreffende arbeiderswoningen bevinden zich op twee langgerekte stroken aan de Korte en Lange Tuinstraat. Het gaat om respectievelijk 19 en 31 wooneenheden, die met elkaar een scherpe hoek vormen. De woningen hebben kleine achtererven. Elke strook bestaat uit twee rijen tweelaagse woonhuizen onder overstekende, platte daken. Met in het midden en op de hoeken bredere, maar minder diepe drielaagse volumes onder plat dak. De gemetselde betonblokken zijn nog zichtbaar in de achtergevels en zijgevels. Gevelopeningen zijn voorzien van imitatie natuurstenen dorpels. Later zijn die grotendeels aan het zicht onttrokken door de met donkerbruine en gele baksteen opgezette voorzetmuur en voorzien van bakstenen afzaten. Met uitzondering van de bovenlichten van de entrees zijn de vensters ontlast door lateien van gewapend beton. De vensters omvatten vaste ramen, stolp-, draai- en valramen. Entrees hebben licht overstekende luifels. De tweelaagse bebouwing heeft onder het dakoverstek een terugliggend fries, met een bekleding van in blokverband gemetselde, helderrode stenen of rode wandtegels. De panden aan weerszijden van het middenblok hebben in de oksel ervan en in het tweelaagse volume aangebouwde, eenlaagse portalen onder plat dak. De drielaagse bouwblokken zijn drie traveeën breed met een versoberde, derde verdieping. Ze hebben een terugliggende entreepartij in de middentravee op de begane grond en een deel van de verdieping. Alhoewel inwendig gemoderniseerd, geven de diverse typen woningen nog steeds een goede indruk van de oorspronkelijke opzet en indeling. | 9 |
Stadsblad woensdag 2 januari 2019 | 9
Rijksmonument
Korte Tuinstraat 2
InleidingTwee in de wijk De Muntel gelegen stroken arbeiderswoningen aan de Korte en de Lange Tuinstraat. De in opdracht van woningbouwvereniging 'Ons belang P.T.T.' (thans SSW) door architect R.J. Kayser (Venlo) in 1922 ontworpen woningen werden in 1923 gebouwd in een Kubistisch-Expressionistische stijl. Het complex omvat in totaal vijftig wooneenheden met vier verschillende woningtypen. De woningbouwvereniging 'Ons belang P.T.T.' werd in 1919 opgericht met als doelstelling de slechte woningtoestanden te 's-Hertogenbosch voor het personeel van post, telegraaf en telefoon te verbeteren.Er werd gebouwd met het door de firma Bredero (Utrecht) geëxploiteerde, maar oorspronkelijk uit Duitsland afkomstige systeem Olbertz. Met dit systeem van geprefabriceerde betonblokkenbouw, geproduceerd op of nabij de bouwplaats, zou degelijk en vooral goedkoop gebouwd kunnen worden. Het gemeentebestuur van 's-Hertogenbosch zette werklozen in bij de vervaardiging van de betonblokken in de hoop op deze manier de grote werkloosheid te kunnen bestrijden en tegelijkertijd de bouwkosten te kunnen beperken omdat er maar een betrekkelijk gering beroep behoefde te worden gedaan op geschoolde bouwvakkers. De belangrijkste wijzigingen zijn een gevolg van de destijds nog ongekende gevolgen van het toepassen van deze vernieuwende bouwtechniek en de moeizame acceptatie van de ongewone uiterlijke verschijningsvorm. Het regenwater bleek toch te kunnen binnendringen en er trad scheurvorming op in de blokken. Ter verhoging van de waterdichtheid en de acceptatie werd in de jaren dertig een halfsteens bakstenen voorzetwand tegen de voorgevels geplaatst waardoor de gevelopeningen verdiept werden. Verder werden de blokken deels gebitumineerd en deels door plaatwerk aan het oog onttrokken. De oorspronkelijke bergplaatsen achter de huizen zijn vervangen en de private voorerfjes zijn opgegaan in het publieke trottoir. Bij renovaties en onderhoudsbeurten in de jaren zestig, tachtig en negentig zijn de woningen inwendig gemoderniseerd. Kamers werden samengetrokken om grotere woonruimten te creëren. OmschrijvingTwee langgerekte stroken met vrijgelegen arbeiderswoningen van verschillende lengte aan de Korte en de Lange Tuinstraat met respectievelijk 19 en 31 wooneenheden, die met elkaar een scherpe hoek vormen. De woningen hebben kleine achtererven. Elke strook bestaat uit twee rijtjes tweelaags woonhuizen onder overstekende platte daken met in het midden en op de hoeken bredere, maar minder diepe drielaagse volumes onder dito daken. De in halfsteens verband gemetselde betonblokken zijn nog zichtbaar in de achtergevels en in de zijgevels van de drielaags volumes. Gevelopeningen met imitatie natuurstenen dorpels, later door de met donkerbruine en gele baksteen opgemetselde voorzetmuur grotendeels aan het zicht onttrokken en voorzien van bakstenen afzaten. Met uitzondering van de bovenlichten van de entrees (onder rollaag) zijn de vensters, waaronder vaste ramen, stolp-, draai- en valramen ontlast door lateien van gewapend beton. Entrees met licht overstekende luifels. Tweelaags bebouwing met een terugliggend fries onder het dakoverstek met een bekleding van in blokverband gemetselde helderrode stenen of rode wandtegels. De woningen aan weerszijden van het middenblok hebben in de oksel van het drielaags middenblok en het tweelaags volume aangebouwde eenlaags portaaltjes onder plat. Drielaags bouwblokken zijn drie traveeën breed met terugliggende, versoberde derde verdieping en een terugliggende entreepartij in de middentravee op de begane grond en een deel van de verdieping. Drievoudige entree. Slechts een wooneenheid heeft toegang tot het achtererf, de overige twee eenheden hebben langs de achtergevel een balkon op de verdieping. Alhoewel inwendig gemoderniseerd geven de diverse typen woningen nog steeds een goede indruk van de oorspronkelijke opzet en indeling. In de tweelaags bebouwing eengezinswoningen met op de begane grond een aan een lange gang gelegen keuken, toilet en vergrote woonkamer (voorheen woonkamer met kamer-en-suite) en op de verdieping drie slaapkamers. In de drielaags bebouwing een benedenwoning en twee bovenwoningen met overeenkomstige opzet.WaarderingDe twee stroken arbeiderswoningen zijn van algemeen belang. Het object bezit cultuurhistorische waarde als bijzondere herinnering aan de grote woningnood en de hoge werkloosheid tijdens de crisis in het begin van de jaren twintig en als bijzondere uitdrukking van de opkomst van woningbouwverenigingen en hun doelgroepenbeleid op sociaal gebied. Verder vanwege het belang voor de typologische ontwikkeling van de arbeiderswoning. Het object bezit architectuurhistorische waarden vanwege het belang van de toegepaste bouwtechniek voor de architectuurgeschiedenis en daarnaast wegens de vroege toepassing van de kubistisch-expressionistische bouwstijl voor betonnen arbeiderswoningen. Het object bezit ensemblewaarde als markant onderdeel van de historische bebouwing aan de Korte en Lange Tuinstraat. Het object is van belang in relatie tot de visuele en structurele gaafheid van de wijk De Muntel en is als een zeer vroeg voorbeeld van met geprefabriceerde betonblokken gerealiseerde arbeiderswoningen zeer zeldzaam in Brabant. |
Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004Adresboeken
Korte Tuinstraat 2
Korte Tuinstraat 2 (1921)
| 1928 | C.J. Deckers |
| 1943 | J.E.M. Foppele (kantoorbediende) - M.A.J. Foppele (boekdrukkerspatroon) |
Bossche Encyclopedie |